Soja - Nederlandse Vereniging voor Veganisme (2024)

Gezondheid

Soja is een gezonde bron van plantaardige eiwitten, onverzadigd vet, koolhydraten, vezels en andere belangrijke voedingsstoffen. Sojaproducten zoals ongezoete sojadrink, tofu, tempeh en sojaolie, staan dan ook in de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Wanneer je melk vervangt door sojadrink, is het raadzaam om een sojadrink te kiezen die verrijkt is met calcium en B-vitamines.Net zoals alle bonen, zijn rauwe sojabonen toxisch. Door het koken en fermenteren van de bonen wordt soja ontdaan van de schadelijke stoffen.

De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA heeft 20 gezondheidsclaims over soja onderzocht. Voor deze gezondheidsclaims bleek in de huidige wetenschappelijke literatuur geen, dan wel onvoldoende bewijs te bestaan.⁸ Sommige onderzoeken lieten bij een zeer hoge inname van soja zien dat de kans op borstkanker verminderd werd. Deze studies waren niet van hoge kwaliteit. In betere studies waarbij er gematigd soja wordt gebruikt, wordt geen beschermend effect gevonden.⁸

Fyto-oestrogenen

Door de populariteit van soja kwamen ook meer twijfels over soja naar boven. Met name over de isoflavonen, ook wel fyto-oestrogenen of plantoestrogenen, die in grote veelvoud voorkomen in soja. Omdat de plantoestrogenen in soja nogal lijken op het menselijke oestrogeen, bestond er zorg dat het menselijk lichaam het onderscheid niet zou kunnen maken tussen deze twee stoffen. Uit onderzoek door gezaghebbende organisaties blijkt dat er bij normale inname van soja geen gezondheidsrisico bestaat. Dit is in lijn met de bevinding dat in Azië en Zuid-Amerika volwassenen en kinderen veel sojaproducten consumeren zonder gevolgen voor de gezondheid.⁸ Een voorbeeld is de meta-analyse door Hamilton-Reeves en collega’s (2008) van 32 studies naar de vruchtbaarheid van mannen. Zij concludeerden dat op soja gebaseerde plantoestrogenen het oestrogeengehalte niet verhogen of het testosteronniveau bij mannen verlagen.⁹ Ook de literatuurstudie van Jargin (2014) concludeerde dat afgezien van enkele beschreven gevallen er geen enkel wetenschappelijk onderzoek bestaat dat een wijziging van geslachtsgerelateerde kenmerken of feminisering bij de mens als gevolg van de consumptie van soja aantoont.^1,2,10

De Nederlandse Gezondheidsraad heeft uit voorzorg een bovengrens ingesteld aan de inname van isoflavonen tijdens een zwangerschap van 1 mg per kg lichaamsgewicht per dag. Iemand die zwanger is en 64 kilo weegt, kan ongeveer 3 porties soja per dag consumeren. Bijvoorbeeld 100 gram tofu, 100 gram tempeh, en 200 ml sojamelk. Of 200 gram sojayoghurt, 250 gram sojaburgers en 75 gram edamame boontjes.⁴⁴

Enzymremmers

Enzymremmers uit soja worden soms genoemd als een reden waarom soja ongezond zou zijn. Voorbeelden van enzymremmers in soja zijn bijvoorbeeld de enzymremmers fytinezuur, anti-amylase en anti-trypsine. Deze stoffen zorgen voor een verminderde opname van bepaalde voedingsstoffen.¹¹ Alleen zit in vrijwel alles wat we eten enzymremmers, dus het is onmogelijk om enzymremmers te vermijden. De werking van enzymremmers is zo zwak dat je nog steeds meer dan genoeg voedingsstoffen kunt opnemen om gezond te blijven.¹² Ook wordt de invloed van enzymremmers nog extra verminderd als ze eerst verhit worden, zoals bij het koken van eten. Er is niet wetenschappelijk bewezen dat de enzymremmers in soja anders of erger zijn dan die in ander voedsel.¹³ Enzymremmers kunnen soms juist gezond en nuttig zijn. Zo wordt anti-amylase uit soja juist aangeraden voor mensen met diabetes om ervoor te zorgen dat het lichaam iets minder glucose opneemt.¹⁴ Andere studies laten zien dat supplementen met heel veel geconcentreerde enzymremmers erin kunnen helpen om obesitas, diabetes en andere ziektes tegen te gaan.^15,16

Saponinen

Daarnaast wijzen sommige blogs op zogenaamde gevaarlijke ‘saponinen’. Saponinen zitten in veel verschillende groentes.¹⁷ Ze worden op veel websites¹⁸ gepromoot om de gezondheidsbevorderende werking en werden ook gebruikt in sommige traditionele medicijnen en worden nu nog steeds gebruikt in slijmoplossende middelen en om de cholesterolhuishouding te verbeteren.^19,20 Het is niet wetenschappelijk bewezen dat saponinen in soja schadelijk zijn.²¹

Goitrogenen

Een laatste reden waarom soja soms als ongezond wordt gezien is omdat er goitrogenen in zitten die tot schildklierproblemen zouden leiden. Er is alleen niet wetenschappelijk bewezen dat goitrogenen slecht zijn voor mensen met een gezonde schildklier.²² Alleen mensen die al een schildklierafwijking hebben wordt aangeraden om weinig goitrogenen te eten. Een beetje soja is geen probleem, maar als mensen met een vertraagde schildklier te veel goitrogenen binnenkrijgen, vooral vrij snel na het innemen van hun medicatie, dan kan dat problemen veroorzaken in combinatie met deze medicatie.²³ Ook mensen met eenjodiumtekort wordt aangeraden om niet te veel goitrogenen te consumeren. Goitrogenen komen niet alleen voor in soja, maar ook in ander voedsel, zoals aardbeien, broccoli en spruitjes.²⁴

Hemagglutinine

Het enige ongezonde in soja en andere soorten bonen is eigenlijk hemagglutinine. Deze stof zorgt voor het samenklonteren van rode bloedcellen en bij te veel hiervan krijg je last van voedselvergiftiging (misselijkheid, overgeven, diarree). Gelukkig zit er alleen veel hemagglutinine in ongekookte bonen, dus door ze gewoon te koken gaat de hemagglutinine eruit en zijn bonen, inclusief sojabonen, gewoon gezond om te eten.²⁵

Verwerking tot grondstoffen

Sojabonen worden op verschillende manieren verwerkt tot grondstoffen. Voor de productie van sojadrink (en tofu) worden de bonen samen met water vermalen, waarna de vloeistof van de pulp wordt gescheiden. Deze sojadrank dient ook als basis voor de productie van tofu.

Sojabonen worden ook geteeld als grondstof voor veevoer en de productie van sojaolie. In dit proces wordt de sojaboon verwerkt tot drie grondstoffen: eiwitrijk sojaschroot (75%-76%) dat verwerkt wordt tot sojameel; sojaolie (ongeveer 19-20% van het gewicht van de verse sojaboon) en; sojahullen (5%). Bij de verwerking van de sojaboon, wordt de boon eerst ontdaan van zijn schil, de hul. Uit de gepelde bonen wordt vervolgens de olie geperst. De olie wordt gescheiden van het schroot met behulp van organische oplosmiddelen. Wat achterblijft is het sojaschroot. Dit wordt, nadat het ontdaan is van de oplosmiddelen, direct vermalen tot sojameel, zodat het kan dienen als eiwitrijke grondstof voor voornamelijk veevoeder, en voor een kleiner deel voor de productie van producten voor humane consumptie. De sojahullen zijn eiwit- en vetarm, maar vezelrijk. De vezels zijn goed verteerbaar en hebben een goede vocht opnemende eigenschap. De hullen worden gebruikt als grondstof in veevoer.

In Nederland staan twee sojapersfabrieken. Naast Cargill in Amsterdam, heeft het bedrijf ADM in Europoort een sojapersfabriek waar sojabonen worden geperst tot sojaschroot en ongeraffineerde oliën.² Samen persten ze driekwart van alle sojabonen die in 2013 Nederland binnenkwamen: 2,4 miljoen ton aan sojabonen. De veehouderijsector is verreweg de grootste verwerker van soja. Vrijwel al het veevoer is bestemd voor de Nederlandse veehouderij.

Sojameel als veevoer is een hoofdproduct

Wereldwijd wordt 75% van de sojaproductie gebruikt als onderdeel van het voer wat we geven aan de dieren die we gebruiken voor onze voeding en in Europa ligt dit percentage zelfs nog hoger.³³ Een bewering die vaak gedaan wordt is dat de soja die gebruikt wordt voor veevoer afval is (sojaschroot). Sojaschroot is zeker geen afval. Sterker nog, als naar de marktwaarde wordt gekeken, blijkt sojaschroot het hoofdproduct te zijn (zie grafiek).³⁵

Profundo heeft in opdracht van Milieudefensie onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de vraag naar soja over een periode van 50 jaar en dit zijn een aantal van hun bevindingen: 57% van de wereldwijde vraag naar soja komt uit de vlees- en zuivelsector; 36% komt vanuit afnemers die sojaolie gebruiken in hun producten en 6% wordt direct gebruikt voor voedsel (gehele sojaboon zonder ‘crushing’). Als de vraag naar sojameel zou wegvallen dan zou de prijs van sojaolie dusdanig stijgen dat deze niet meer kan concurreren met andere plantaardig oliesoorten.³⁵

Waardeaandeel per sojafractie (%)

Sojateelt in Nederland

Het is mogelijk om soja in Nederland te telen, wat op kleine schaal al wordt gedaan.³ Deze ‘Nedersoja’ is niet genetisch gemodificeerd.⁴ In 2016 waren er nog slechts 20 Nederlandse boeren die soja teelden,⁴ met een oppervlakte van 150 hectare aan Nederlandse akkers. Alpro is een van de afnemers van nedersoja. ⁵ Bijvoorbeeld op akkerland De Kortenhof wordt nedersoja geteeld voor Alpro.⁶

In 2016 is in de Green Deal Soja afgesproken dat er binnen enkele jaren 10.000 hectare soja op de Nederlandse akkers moet groeien. Deze overeenkomst is gesloten tussen coöperatie Agrifirm, de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur & Milieu en de provincies Groningen, Friesland en Drenthe.⁷

Waar wordt soja voor gebruikt?

In de westelijke wereld wordt soja hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van veevoeder. De plantaardige olie wordt voornamelijk gebruikt in voedingsproducten. Nederlanders eten slechts 7% van de soja direct. De overige 93% wordt geconsumeerd via dierlijke producten zoals zuivel en vlees. Ook wordt soja gebruikt bij de productie van kleding en kaarsen.

Dierlijke consumptie

De vee-industrie is de grootste afnemer van soja. Volgens het Wereld Natuurfonds wordt wereldwijd ongeveer 75% van alle sojabonen gebruikt als veevoer.²⁶ Omdat in Europa relatief meer dierlijke producten worden gegeten, ligt dit percentage in Europa zelfs op 93%.²⁷ En in de Verenigde Staten wordt 98 procent van de soja gevoerd aan varkens, kippen en koeien.²⁸

Sojagebruik Nederland

In een jaar verbruikt de Nederlandse mengvoerindustrie 2,0 miljoen ton sojabonen. Zo’n 90% van de in Nederland ingevoerde soja wordt gebruikt voor veevoer. Kanttekening daarbij is dat een groot deel van de eindproducten wordt geëxporteerd. Als alleen gekeken wordt naar de productie van vlees, melk en eieren voor de binnenlandse markt, dan wordt het verbruik van sojaproducten geschat op 700 duizend ton per jaar. Hierbij is het sojaverbruik voor andere diersectoren zoals geiten, schapen, paarden, konijnen, huisdieren en vis niet meegenomen.²⁹

Humane consumptie

Op veel producten kom je soja tegen als ingrediënt zoals soja-lecithine, soja-olie en soja-eiwitten. 85% van de soja wordt gebruikt als sojaolie in producten zoalsmargarines,⁸ zeep, slaolie en mayonaise. Daarnaast wordt de sojaboon verwerkt in producten zoals tofoe, tempeh, sojasaus, sojadrink en sojaolie. Daarnaast worden steeds meer luxere producten gemaakt van soja, zoals kookroom,koffieroom,slagroomenkwark.

Sojadrink

Sojadrink is een melkvervanger die gemaakt wordt van sojabonen. Bij de productie worden de gepelde bonen samen met water vermalen, waarna de vloeistof van de pulp wordt gescheiden. De sojaboon wordt tijdens dit proces verwerkt tot 14% hullen, 22% pulp en 64% bruikbare basis voor sojadrink.³⁸ Door de toevoeging van water in het proces, bestaat sojadrink uiteindelijk voor ongeveer 5,9% aan sojabonen.³⁹ Omgerekend is bij een industrieel proces ongeveer 92 gram aan ongepelde sojabonen nodig om 1 liter sojadrink te maken. Deze sojadrink dient ook als basis voor de productie van tofoe. De bonensmaak wordt vermeden door speciale verwerkingstechnieken. Sojadrink is van zichzelf niet zoet en wordt daarom vaak gezoet.

Verrijkte sojamelk bevat ongeveer 120mcg calcium per 100 ml, evenveel als halfvolle koemelk. ^40,41 Aan verrijkte sojamelk worden vaak ook nog andere voedingsstoffen toegevoegd zoals vitamine D, B12 en B2. Martijn Katan, hoogleraar in de voedingsleer, noemde de AH sojadrink “beter dan melk”, omdat het ondanks een tikje meer zout, vitamine D bevat en gezonde olie gebruikt in plaats van melkvet.⁴²

Milieubelasting

Volgens Alpro blijkt uit onderzoek door onderzoeksbureau Ecofys (uitgevoerd in opdracht van Alpro) dat reguliere koemelk 2,5 keer meer CO2-uitstoot; 2 keer meer landgebruik en 4 keer meer waterverbruik veroorzaakt.³⁷ Voor de productie van sojadrink wordt wel meer soja gebruikt dan voor de productie van koemelk (92 gram versus 35 gram).²⁷ Daar staat tegenover dat 99% van het dieet van de Nederlandse melkkoe naast soja bestaat uit andere grondstoffen zoals gras en mais.³⁰

Amazone

Sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw breidt de teelt van sojabonen in Zuid-Amerika zich sterk uit. Dit brengt ernstige sociale en milieuproblemen met zich mee, zoals werkloosheid, verminderde voedselzekerheid, onteigening van land, aantasting van natuurreservaten, ontbossing, erosie en watervervuiling door landbouwchemicaliën. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties wordt 96% van de soja die uit de Amazone-regio’s komt, gebruikt voor ‘vee’-teelt.⁴³

Import

Nederland is na China de grootste importeur van soja ter wereld. Vanuit Nederland wordt een groot deel van de Noordwest-Europese intensieve veehouderij (kippen, varkens, kalveren) van veevoer voorzien. Ongeveer 90% van de Nederlandse invoer van soja, wordt uiteindelijk gebruikt voor veevoer. Veel van de soja wordt geïmporteerd uit Zuid-Amerika. Soja uit Zuid-Amerika is 33 procent goedkoper dan Europese soja.

Supermarkten maakten in 2011 met de veesector afspraken om de hoeveelheid importsoja te beperken. In 2015 rapporteerde Milieudefensie dat weinig van die afspraken terecht is gekomen. Ook in 2016 is de import van soja weer gegroeid (met 15 procent).³⁶

Externe links

• Soja Barometer 2014– Nederlandse sojacoalitie
• Europeaan eet ruim 60 kilo soja– Wereld Natuur Fonds
• Sojamelk komt niet uit de Amazone – Nederlandse Vereniging voor Veganisme
• (en)Samenvatting van meta-analyses over de gezondheid van soja door Unnatural Vegan
• (en)Soy and Your Health– Artikel van Neal Barnard, M.D.
• (en)Soy: What’s the Harm?– Artikel door Jack Norris, RD
• (en)The hidden world of soy
• (en)The Growth of Soy – Impacts & Solutions– Wereld Natuur Fonds

Zie ook

Bronnen

Eerste versie geschreven door E. Dingemans, MSc . Toevoeging op Gezondheid door Elise Hiddinga, MA Asian Studies met specialisatie in veeteelt en milieuvervuiling in China.